Deltamania

Lithium kan riskant zijn als de concentratie in het bloed, de bloedspiegel, te hoog is. Als de waarde te laag is, werkt het minder goed, maar dat is voor 1 of enkele dagen meestal niet zo’n probleem.

Een verhoogde lithiumspiegel ontstaat vooral door vocht- en zoutverlies. Als het zoutgehalte in het lichaam afneemt, probeert de nier dit zoutverlies tegen te gaan door minder lithium (zout) uit te scheiden.

Bij hoge temperaturen transpireer je meer en is het zaak het vocht en zout voldoende aan te vullen. In landen rond de Middellandse Zee of nog verder, kan het in de zomer zo warm zijn, dat je gemakkelijk uitdroogt. Bovendien kan je in dit soort landen last krijgen van diarree, waardoor je nog meer vocht verliest. Allemaal risico’s voor een verhoging van het lithium.

Het is raadzaam een noodpakket medicijnen mee te nemen op vakantie, zie eerder bericht: http://www.deltamania.nl/op-vakantie-met-een-bipolaire-stoornis/. Zeker als je lithium gebruikt: neem een middel tegen diarree mee. Ga liever niet uren achtereen in de volle zon liggen. Drink voldoende en gebruik voldoende zout. Neem bijvoorbeeld wat drinkbouillon mee. Krijg je toch last van diarree of braken, sla dan een keer lithium over. Bij twijfel over bijvoorbeeld vergiftigingsverschijnselen leg dan eventueel contact met je behandelaar.

In het algemeen betekent vakantie het doorbreken van het normale levensritme. Dat is de bedoeling van vakantie en kan erg leuk zijn, maar juist het veranderen van het gewone patroon brengt voor de manisch-depressieve patient risico’s met zich mee. Voor een bipolaire patiënt betekent dit soms dat er een manische ontremming ontstaat. Er zijn vele voorbeelden van manisch-depressieve patiënten die tijdens hun vakantie in een ver land in een psychiatrisch ziekenhuis terechtkwamen.

Een vakantie begint met het nemen van een aantal voorzorgen. Voorkom stress en onrust door een rustige voorbereiding.  Neem een verklaring mee van je behandelend arts of van de apotheek met daarop vermeld de gebruikte medicatie. Het is ook niet verkeerd bijvoorbeeld het noodplan te vertalen in de taal van het land dat je bezoekt (en dit mee te nemen!)

Neem voldoende medicatie mee, die je verdeelt over koffers en handbagage. Stel samen met je behandelend arts een persoonlijk noodpakket samen (denk aan slaapmedicatie). Zeker als je lithium gebruikt: neem een middel tegen diarree mee.

Belangrijk is dat je ook op reis zorgt voor voldoende rust, voorzichtig bent met alcohol en zeker geen drugs gebruikt.

Voor lithium gelden nog enkele specifieke voorzorgsmaatregelen als je naar een warm land gaat. Dit volgt later.

Regelmatig krijg ik vragen over stoppen met roken. Roken is ongezond, dat weet inmiddels iedereen. Maar geeft stoppen met roken een groter risico op een manie of een depressie? En kan een bipolaire patient medicijnen gebruiken, die veelvuldig worden ingenomen om het stoppen te vergemakkelijken?

Probleem bij dit soort kwesties is dat er zo weinig onderzoek naar gedaan is. Je moet dus meestal afgaan op enkele eigen ervaringen. Keiharde gegevens zijn nauwelijks beschikbaar.

Feit is dat bipolaire patienten veel meer roken dan de gemiddelde bevolking. In een recente grote studie vond men dat 44% van de mensen met een bipolaire stoornis rookt, terwijl 19% van de mensen zonder psychiatrische ziekte rookt (Dickerson et al., Psychiatric Services, jan 2013). Een ander recent onderzoek liet zien dat manisch-depressieve personen die roken geen slechter beloop van hun bipolaire klachten hebben dan niet-rokers. Wel lopen ze een grotere kans ook een alcohol- of cannabisprobleem te krijgen.

Datzelfde onderzoek vond bij de 161 proefpersonen gemiddeld geen verslechtering van manische of depressieve symptomen als men stopte met roken (Heffner et al., Bipolar Disorders, feb 2012). Ik heb geen artikel gevonden waaruit blijkt dat stoppen met roken het risico op een terugval kan vergroten.

Onlangs is in het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen dit onderwerp ingebracht. Ook daaruit kwamen niet direct schrikbarende gevallen naar voren. Het is dus niet zo dat we talloze voorbeelden kunnen verzamelen van mensen die allerlei psychiatrische problemen kregen door het roken te stoppen.

Dan de medicijnen. Onderzoek is vooral gedaan naar bupropion (als antidepressivum bekend onder de merknaam Wellbutrin en als middel om het roken te stoppen bekend als Zyban) en naar Varenicline (merknaam: Champix). Over bupropion heb ik eerder al geschreven. Dit middel werkt als antidepressivum en heeft bij de bipolaire stoornis dus een aantal nadelen (zie:  http://www.deltamania.nl/antidepressiva-bij-de-bipolaire-stoornis/). Van alle antidepressiva geeft het mogelijk wel de minste kans op het doorschieten in een manie.

Uit vergelijkend onderzoek komt naar voren dat Varenicline geen risico op een manie of psychose geeft. Langzamerhand zijn echter wel flink wat gevallen in de literatuur beschreven van vooral manische symptomen na het gebruik van dit medicijn. Ik zou er dus toch voorzichtig mee zijn en dit niet zonder overleg met de psychiater beginnen.

Hoewel het natuurlijk best eens voorkomt dat iemand manisch wordt nadat hij of zij met roken is gestopt, komt uit onderzoek tot op heden niet duidelijk naar voren dat er een verband is. Vanwege de grote gezondheidsrisico’s van roken zou ik toch aanraden op zijn minst eens te overwegen of je ermee kunt stoppen.

Bij een depressie zijn antidepressiva zinvol. Dat lijkt zo logisch als wat. Bij de bipolaire stoornis is dat echter niet zo recht-toe recht-aan.

Een antidepressivum kan ervoor zorgen dat de frequentie van de stemmingswisselingen toeneemt. Je schiet dus steeds sneller naar de andere kant. Als je vier of meer episoden per jaar hebt, noemen we dat rapid cycling. Het lijkt wel of ik dat de laatste tijd steeds vaker tegenkom. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het gebruik van antidepressiva hierbij vaak een rol speelt, zeker als de diagnose bipolaire stoornis nog niet is gesteld. Stoppen van het antidepressivum is vaak de beste remedie om dit patroon te doorbreken.

Gebruik van een antidepressivum kan verder een manie uitlokken. De kans daarop lijkt het grootst bij een klassiek antidepressivum (bijv. clomipramine, imipramine, nortriptyline), minder groot bij venlafaxine en het kleinst bij een SSRI (bijv. sertraline, citalopram, fluvoxamine) en bij bupropion. Dit kom ik in de praktijk nu weer wat minder tegen, waarschijnlijk omdat veel van mijn patienten daarbij vaak een stemmingsstabiliserend medicijn gebruiken, zoals lithium of valproaat.

Tenslotte: helpt het wel? Ook dat is niet zo zeker. Antidepressiva werken vaak goed voor een ‘gewone’ depressie. Bij een bipolaire depressie is het nut minder duidelijk. Hoe meer manische kenmerken voorkomen, deste kleiner is de kans op succes.

Zie ook:  http://www.deltamania.nl/antidepressiva-zinvol-bij-de-bipolaire-stoornis/