Deltamania

Eerder schreef ik over de mogelijkheden om een bipolaire depressie te behandelen. Ik noemde een aantal middelen die geprobeerd kunnen worden als twee eerdere pogingen geen baat hebben gegeven. http://www.deltamania.nl/bipolaire-depressie-vaak-lastig/

Zoals beloofd kom ik op de verschillende medicijnen terug. Te beginnen met modafinil. Op dit moment wordt ook armodafinil onderzocht. Dat is min of meer dezelfde stof, maar met een langere werking.

Modafinil is in Nederland geregistreerd als medicijn tegen narcolepsie. Dat is een aandoening waarbij je overmatig slaperig bent en zomaar in slaap kan vallen. Modafinil verhoogt de waakzaamheid en het verbetert de mogelijkheid om wakker te blijven. Hoe dat precies werkt, weet men niet precies. Het wordt meestal gebruikt als alternatief voor methylfenidaat (Ritalin) en het wordt dus ook wel eens geprobeerd bij ADHD, hoewel het daarvoor niet geregistreerd is.

Vermoeidheid en passiviteit zijn veel voorkomende symptomen bij de bipolaire depresssie en het is dan ook niet verwonderlijk dat modafinil bij deze aandoening is onderzocht. Ik heb twee studies kunnen vinden waarbij modafinil is vergeleken met placebo. Modafinil werd gegeven tegelijk met een stemmingsstabilisator (bijvoorbeeld lithium of valproaat).

Dit had een redelijk effect op de depressieve klachten. Beter in elk geval dan placebo. Risico van een stimulerend middel kan zijn dat iemand doorschiet in een manische fase. Dit kwam in deze studies echter niet voor.

Er is nog veel te weinig onderzoek gedaan om nu een zinnig advies hierover te geven. In sommige gevallen zou modafinil te overwegen zijn bij gelijktijdig gebruik van een stemmingsstabilisator. Hoewel het in de genoemde studies niet gebeurde, zijn er wel gevallen beschreven waarbij iemand manisch werd na het gebruik van een dergelijk middel. Goed overleg met de behandelend psychiater en een zorgvuldige afweging van risico’s lijkt mij minimaal nodig, voordat je een dergelijk middel zou gebruiken, bij een aandoening waarvoor dit medicijn niet geregistreerd is.

Nu serie 2 van Homeland in Nederland van start gaat, wordt het tijd de laatste afleveringen van serie 1 nog vanuit bipolair perspectief te bespreken. Eerder schreef ik al over o.a. het medicijngebruik en het slechte slapen van de hoofdpersoon die manisch-depressief is. http://www.deltamania.nl/manisch-depressief-in-homeland-3/ en http://www.deltamania.nl/homeland-clozapine-voor-de-manisch-depressieve-stoornis/.

In de een na laatste aflevering van serie 1 is het dan zover: Carrie, de hoofdpersoon, krijgt psychiatrische klachten. Na een bomaanslag waarbij zij gewond raakt, wordt zij in het ziekenhuis opgenomen. Als zij weer bijkomt, vertoont ze manisch gedrag. Ze heeft een wat verwilderde blik. Ze is nauwelijks te stoppen in haar activiteiten en is zeer gedreven. Uiteindelijk leidt het tot een wat onbezonnen actie, waarbij ze onvoldoende alle mogelijke consequenties overdenkt. Ze denkt snel en opvallend is dat ze werkelijk tot nieuwe inzichten komt. Ze heeft dus geen vreemde, bizarre gedachten, maar lijkt wel net wat verder, sneller en helderder te denken dan in haar gewone doen. Ze is geagiteerd en enigszins verongelijkt.

Hier wordt een manie redelijk goed uitgebeeld.
Niet geheel duidelijk is hoeveel dagen na het ongeluk zij dit gedrag vertoont. Het lijkt wel wat sneller te ontstaan dan we in de praktijk meestal zien. Ik kan me voorstellen dat zij, door de ziekenhuisopname, enige tijd haar medicijnen niet heeft ingenomen en dat zo de manie kon ontstaan. Plotseling stoppen met de onderhoudsmedicijnen, die bedoeld zijn om nieuwe episoden te voorkomen, maakt de kans op een manie groter.
Zeker in het begin van een manie komt het vaak voor dat de patient sneller denkt dan een gemiddeld persoon en dat er grote prestaties worden geleverd. Men krijgt erg veel voor elkaar, op een manier die in hun normale doen ondenkbaar is. Carrie ziet, na een nacht almaar doorgaan, precies hoe het allemaal in elkaar zit. Zoals de acteur dit uitbeeldt is dus redelijk herkenbaar. 

Vitamine D is de laatste tijd in verband gebracht met depressie. Heeft het nu zin om vitamine D te slikken?

Vitamine D wordt in de huid aangemaakt als er zonlicht op valt. Ook zit vitamine D in bijvoorbeeld vette vis en zuivel. Vitamine D is vooral belangrijk om sterke botten te houden. Waarschijnlijk speelt het ook een rol bij het functioneren van de hersenen.

Als je een tekort aan vitamine D hebt, kan bijvoorbeeld botontkalking ontstaan. Nog niet zo lang geleden zijn enkele onderzoeken gedaan, waaruit blijkt dat mensen met een depressie vaak een vitamine D-tekort hebben.

Dit speelt vooral bij ouderen. Op latere leeftijd is het moeilijker om in de huid vitamine D aan te maken en ook wordt minder opgenomen in de darmen. Als je dan ook nog niet zo vaak buiten komt, is het risico op een tekort groter. Bij een grote groep ouderen is gevonden dat mensen met een depressie een gemiddeld lager vitamine-D gehalte hadden dan mensen zonder depressie.
Niet geheel duidelijk is of dit  vaak een oorzaak is van depressieve klachten. Het is ook mogelijk dat mensen met een depressie bijvoorbeeld minder vaak buiten komen en daardoor een tekort aan vitamine D oplopen.

Hoe zit dat bij de bipolaire stoornis? Waarschijnlijk niet heel anders dan bij de ‘gewone’ depressie. Heel onlangs is een klein onderzoek gedaan, waaruit bleek dat kinderen en jongeren met een manie ook lagere vitamine D-gehalten hadden. Sterker nog, vitamine D tabletten verminderden de manische symptomen weer.

Hoe dit nu precies werkt, is niet duidelijk. Toch lijkt het best zinvol – zeker bij ouderen – om af en toe vitamine D in het bloed te bepalen. Bij een tekort kan dit vrij  gemakkelijk aangevuld worden.

Het kan waarschijnlijk ook niet veel kwaad om het preventief te slikken, maar wanneer je gewoon gezond eet en af en toe buitenkomt, zou je voldoende vitamine D moeten aanmaken. Meestal wordt bij volwassenen een dosis van 10 microgram per dag aanbevolen.

bronnen: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-d.aspx, http://bipolarnews.org/?p=1589, Stalpers-Konijnenburg et al., Tijdschrift voor Psychiatrie 53 (2011) en Hoogendijk et al., Arch Gen Psych, 2008.

Ik heb gemerkt dat de stukjes over beroemdheden in trek zijn.

Rowan du Burck is een collega van mij, die veel weet van muziek en film. Hij heeft heel aardige stukjes geschreven over artiesten en hun psychiatrische stoornis. De komende tijd zullen we enkele co-producties proberen te publiceren. Hij zal vooral de levensloop en het werk van de artiest aanleveren. Ik zal proberen iets te zeggen over de vermeende bipolaire stoornis van deze beroemdheid.

Misschien zien we hoe de manisch-depressieve stoornis leidt tot grote creativiteit of dat mensen zeer succesvol kunnen worden met een bipolaire stoornis.

Eerder heb ik al enkele beroemdheden genoemd: Stephen Fry, Richard Dreyfuss etc. Kleine stukjes heb ik al geschreven over o.a. Kurt Cobain en Adam Ant http://www.deltamania.nl/kurt-cobain-bipolair/ en http://www.deltamania.nl/?s=adam+ant.

Het is vaak niet makkelijk om precies te zeggen hoe je stemming in de afgelopen tijd is verlopen. Wanneer de diagnose nog gesteld moet worden, is het belangrijk aan te kunnen geven wanneer je manisch was en wanneer depressief. Ook wanneer je bijvoorbeeld een ander medicijn gaat gebruiken, is het goed om het effect op de stemming goed te monitoren. De life-chart is een methode die hiervoor goed gebruikt kan worden.

De zogenaamde retrospectieve life-chart is bedoeld om het beloop van de stemming in de afgelopen jaren in kaart te brengen. Met de prospectieve life-chart kan je elke dag aangeven hoe de stemming is. Als je dit langere tijd volhoudt, zie je mooi hoe de stemming is verlopen. Samen met de monitor voor de stemming, kan je bijhouden welke medicijnen je gebruikt, of er iets gebeurd is, hoeveel uur je geslapen hebt etc.

Juist voor de manisch-depressieve stoornis kunnen we dit goed gebruiken. Het is bij uitstek een aandoening met verschillende fasen. Bovendien is het vaak helemaal niet zo makkelijk om te vertellen hoe het in de afgelopen weken of maanden is gegaan. Waren er momenten van te snelle gedachten en slecht slapen, hoeveel dagen was je net wat aan de depressieve kant, sinds wanneer ben je precies somber geworden? Wij gebruiken de life-chart dan ook veel. We hebben handige boekjes hiervoor beschikbaar.

In de herfst – als de blaadjes vallen – worden veel mensen depressief. In de lente – iedereen fleurt weer op – is er juist een grotere kans om manisch te worden….

Deze gedachte ligt erg voor de hand, maar is het ook zo? Eigenlijk niet. Waarschijnlijk komen er in het voorjaar en in het najaar wel meer stemmingsepisoden voor. Deze zijn echter net zo vaak manisch als depressief van aard.

Misschien heeft dit te maken met het grotere verschil in lengte van de dag. In het voorjaar valt opeens op dat de dagen langer worden, in het najaar wordt het opeens vroeg donker. Deze verandering is het grootst in het voor- en najaar. Bipolaire mensen zijn voor deze verandering vaak erg gevoelig. Of ze dan manisch of depressief worden is per persoon verschillend.

Veel manisch-depressieve patienten ervaren de bipolaire depressie als het grootste probleem. De manie krijgt vaak de meeste aandacht en is ook kenmerkend voor de bipolaire stoornis. De manie is meestal best goed te bestrijden. Echter, van de depressie hebben veel patienten vaker en langer last. Bovendien is de bipolaire depressie helemaal niet zo makkelijk te behandelen.

In de laatste editie van het internationale tijdschrift ‘Bipolar Disorders’ staat een artikel van onze Belgische collega’s, Sienaert, Lambrichts, Dols en de Fruyt. Zij hebben uitvoerig in de wetenschappelijke literatuur gezocht. Zij vroegen zich af hoeveel bewijs er is voor allerlei behandelingen van de bipolaire depressie. Zij zochten naar goed opgezet onderzoek bij patienten bij wie sprake was van uitblijven van effect bij 2 eerdere medicijnen. Ofwel, je hebt al twee pogingen gedaan om een bipolaire depressie te verhelpen. Die waren niet succesvol (dat komt best geregeld voor). Wat moet je dan doen?

Het resultaat van hun onderzoek was teleurstellend. Zij vonden in de gehele literatuur slechts 7 publicaties.

Wat waren dan die onderzochte behandelingen?
pramipexol (een anti-Parkinson-middel)
lamotrigine (zie:http://www.deltamania.nl/?s=lamotrigine)
inositol
risperidone
ketamine (zie: http://www.deltamania.nl/?s=ketamine)
modafinil
ECT (‘electroshock-therapie’).

Ik zal proberen aan deze behandelingen de komende tijd wat aandacht te besteden.

Een bipolaire patient is altijd kwetsbaar voor manieen en depressies. Het blijft een gevoelige plek. Het risico op terugval kan danig verminderd worden door allerlei maatregelen te treffen. Medicijnen kunnen bijvoorbeeld de kans op een manie of depressie flink verminderen.

Meestal gaat er wel iets aan een terugval vooraf. Vaak komt het niet zomaar uit de lucht vallen. Een nacht overslaan (bijvoorbeeld door een verre vliegreis) of alcoholgebruik kunnen bijvoorbeeld de drempel verlagen. Ook stressvolle gebeurtenissen kunnen uiteindelijk, bij kwetsbare personen, leiden tot een manie of depressie.

Nu is niet alle stress zomaar te vermijden. Wel kan je soms wat beter met spanningen leren omgaan. Als het tot minder onrust en klachten leidt, wordt ook de kans op een terugval kleiner.

Sinds kort is voor de i-pad een app beschikbaar: ‘my stress coach’. Deze is ontwikkeld door BoumanGGZ en biedt op een fraaie manier veel handvatten om met stress om te gaan. Als je een i-pad hebt: kijk er eens naar!